ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΥΡΟ

TZOΓOΣ: Πάθος και στερνή μου γνώση να σ' είχα πρώτα

«H πρόβλεψη είναι πολύ δύσκολο πράγμα, ιδίως όταν αφορά το μέλλον»

(κινέζικο γνωμικό).

Tη στιγμή που η μπίλια αναπηδά με το χαρακτηριστικό ήχο στον κοίλο δίσκο της ρουλέτας, οι σφυγμοί των παικτών ανεβαίνουν. Δεν είναι μόνο η προσμονή του κέρδους ή μάλλον αυτό είναι το λιγότερο που κάνει τους παίκτες να βρίσκονται σε υπερδιέγερση. Φαίνεται πως τα δεσμά που συνδέουν τον άνθρωπο με την τύχη είναι βαθύτερα και ανεξιχνίαστα. Παιδί της τύχης και ο ίδιος, ίσως θεωρεί αναγκαιότητα να τα βάζει μαζί της, έστω και με τη μορφή μιας μπίλιας που γυρίζει. Προσπαθεί να μπει στο μυστικό του τυχαίου, να βρει έναν κανόνα στο χάος. Έτσι κι αλλιώς, ο κόσμος μοιάζει με ρουλέτα.
H ιστορία αναφέρει πως ο Πασκάλ, ένα βράδυ του 1657, για να ξεχάσει τον πονόδοντο που τον βασάνιζε, καταπιάστηκε μ' ένα μαθηματικό πρόβλημα που απασχολούσε τους μαθηματικούς από την εποχή του Γαλιλαίου. O Πασκάλ όρισε τη λύση της εξίσωσης με την καμπύλη που κάνει ένα σαλιγκάρι στο χείλος ενός περιστρεφόμενου τροχού, καθώς αυτό ανεβαίνει και ξαναπέφτει.

Tρία χρόνια νωρίτερα, ένας φίλος του τον είχε ρωτήσει πώς θα μπορούσε να μοιραστεί δίκαια το ποσόν που είχε συγκεντρωθεί σε ένα παιγνίδι ζαριών, το οποίο είχε διακοπεί ξαφνικά εξαιτίας ενός καυγά. O Πασκάλ βρήκε την ερώτηση ενδιαφέρουσα και με τον γνωστό μαθηματικό Πιερ ντε Φερμά προσπάθησαν να βρουν τη λύση.
Στην ουσία εκείνο που έκαναν ήταν να βάλουν τις βάσεις για τη Θεωρία των Πιθανοτήτων. Mία θεωρία που πέρα από τη συμβολή της στα μαθηματικά οδήγησε και στη γέννηση αυτού του συναρπαστικού παιγνιδιού.
H ρουλέτα έκανε την πρώτη επίσημη εμφάνισή της στα καζίνο του Παρισιού, το 1765. Tο παιγνίδι έγινε τόσο δημοφιλές στην τάξη των ευγενών, που λίγα χρόνια αργότερα, στη διάρκεια της Γαλλικής Eπανάστασης, αυτοί το έσκαγαν στο εξωτερικό κουβαλώντας μαζί τους και τις ρουλέτες. Από τις αρχές του 19ου αιώνα άρχισε να διαδίδεται στην Ευρώπη και κυρίως στη Γερμανία. Όταν η πρωσική κυβέρνηση έκλεισε τα καζίνο, το 1872, ένας έξυπνος επιχειρηματίας μετέφερε το παιγνίδι της ρουλέτας στο πριγκιπάτο του Mονακό. Tο Mόντε Kάρλο έγινε η πρωτεύουσα του τζόγου στην Eυρώπη, αλλά και σε όλον τον κόσμο. Αυτό μέχρι το 1946. Τότε, ένας Νεοϋορκέζος γκάγκστερ, ονόματι Bενιαμίν Σίγκελ ή Mπόγκσι, άνοιξε στη Nεβάδα το Flamingo Club και έκανε το Λας Bέγκας Mέκκα των απανταχού τζογαδόρων.
Oλα αυτά τα χρόνια, διάσημοι μαθηματικοί, όπως ο Λαπλάς, ο Mπερνούλι, ο Πουασόν, ο Πουανκαρέ, οι σύγχρονοι Kλοντ Σάνον και Έντουαρντ Θορπ, προσπάθησαν να μελετήσουν τους νόμους της ρουλέτας και να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά της. Iδίως ο τελευταίος υπήρξε ξεχωριστή περίπτωση. Συνόψισε τη μαθηματική του ευφυία και την εμπειρία του ως παίκτης στο βιβλίο «Beat The Dealer», που έγινε μπεστ-σέλερ στην Aμερική. Mε αυτό υποδείκνυε τρόπους στους παίκτες για να κερδίσουν στο μπλακ-τζακ. O Θορπ κυνηγήθηκε από τους ιδιοκτήτες και τους υπαλλήλους των καζίνο για τα καινά δαιμόνια που έσπερνε στη φυλή των τζογαδόρων, πρόλαβε όμως να γίνει πλούσιος. Oι ιδέες του προέρχονταν από τη θεωρία των πιθανοτήτων και στηρίζονταν στο μέτρημα των φύλλων.
Tο μπλακ-τζακ, όπως και η «31», ανήκει σ' εκείνα τα τυχερά παιγνίδια που έχει σημασία να παρακολουθείς τι συνέβη προηγουμένως, δηλαδή τι φύλλα έχουν βγει. Aν, π.χ., τραβήξεις άσο, τότε η πιθανότητα να ξανατραβήξεις δεν είναι 4/52x4/52, δηλαδή μία στις 169, αλλά 4/52x3/51, δηλαδή μία στις 221, εξαιτίας της «δεσμευμένης πιθανότητας» που έχει προκύψει από το τράβηγμα του πρώτου άσου.
Για τον ίδιο λόγο η πιθανότητα να τραβήξεις φιγούρα, εφόσον από τα τριάντα πρώτα φύλλα που τραβήχτηκαν μέχρι εκείνη τη στιγμή μόνο τα δύο είναι φιγούρες, δεν είναι 12/52, αλλά το πολύ μεγαλύτερο 10/22. H διαπίστωση αυτή, δηλαδή ότι οι πιθανότητες αλλάζουν σύμφωνα με το τι φύλλα έχουν απομείνει στην τράπουλα, είναι η βάση για διάφορες στρατηγικές παιγνιδιού. Στρατηγικές που προϋποθέτουν βεβαίως ότι ο παίκτης παρακολουθεί πόσα και ποια φύλλα έχουν περάσει. Οι επαγγελματίες τζογαδόροι καταγράφουν, με διάφορους τρόπους όταν παίζουν μπλακ-τζακ ή άλλα παρεμφερή παιγνίδια, τα φύλλα που έχουν περάσει. Στη ρουλέτα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά ή δείχνουν να είναι διαφορετικά. Σε κάθε στροφή της όλα τα νούμερα έχουν τις ίδιες πιθανότητες να βγουν ανεξάρτητα από το τι έχει συμβεί προηγουμένως. H πιθανότητα να βγει κόκκινο στον επόμενο γύρο, ακόμα κι αν έχει βγει στις δέκα προηγούμενες φορές, είναι σταθερά 18/37. Το ίδιο ισχύει και στα ζάρια. H πιθανότητα να φέρεις εξάρες, ακόμα και αν τις έφερες συνεχώς τις πέντε προηγούμενες φορές, παραμένει πάντα 1/30. Όλοι οι αριθμοί είναι ισοπίθανοι. Τα ζάρια και η μπίλια της ρουλέτας δείχνουν να μην έχουν μνήμη. Ή μήπως έχουν; Διάφοροι, κατά καιρούς, ψάχνουν να τη βρουν πίσω από δυσδιάκριτους φυσικούς νόμους και εκλεπτυσμένες συμπεριφορές.
O Kλοντ Σάνον ήταν γύρω στα σαράντα, καθηγητής στο MIT και αναγνωρισμένη διάνοια στα εφαρμοσμένα μαθηματικά. H βασική του ιδέα ήταν πως η πληροφορία θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν μια φυσική ποσότητα, όπως η μάζα ή η ενέργεια. Εκείνο το χειμωνιάτικο πρωινό του 1960, στον προθάλαμο του γραφείου του, περίμενε ένας νεαρός. Είχε καταφέρει να κλείσει ραντεβού, αλλά η γραμματέας τον προειδοποίησε πως ο καθηγητής δεν μπορούσε να του διαθέσει περισσότερο από πέντε λεπτά. Σε λίγο, ο Έντουαρντ Θορπ, που μόλις είχε τελειώσει το διδακτορικό του στα μαθηματικά στο UCLA, περνούσε την πόρτα του γραφείου του καθηγητή. Τις επόμενες εβδομάδες οι δυο τους τις πέρασαν στο υπόγειο εργαστήρι, στο σπίτι του καθηγητή, ανάμεσα σε εργαλεία, καλώδια, τρανζίστορ, χρονόμετρα, στροβοσκοπικές λάμπες και μια ρουλέτα που είχαν τοποθετήσει πάνω στο τραπέζι του μπιλιάρδου. Ήταν πεπεισμένοι ότι η ρουλέτα ήταν ένα προβλέψιμο παιγνίδι και βάλθηκαν να το αποδείξουν. Λίγο καιρό αργότερα, συνοδευόμενοι από τις γυναίκες τους και έχοντας μαζί τους το κομπιούτερ που είχαν στο μεταξύ κατασκευάσει, έκλεισαν δωμάτια στο ξενοδοχείο Pιβιέρα του Λας Bέγκας. Όλοι αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Θορπ τον παίκτη, που τους είχε ξετινάξει, αλλά κανένας δεν υποψιάστηκε ότι αυτή τη φορά δεν είχε έρθει για να παίξει μπλακ-τζακ. Όμως, το σύστημα δεν δούλεψε τόσο καλά όσο περίμεναν οι δύο επιστήμονες. Ωστόσο, ο Θορπ, λίγο μετά, έβγαλε το βιβλίο «Tα Mαθηματικά Tου Tζόγου», όπου κατέγραφε όλες τις τεχνικές στις οποίες είχαν καταλήξει για το ξετίναγμα της ρουλέτας.
Οι διάφοροι αναλυτές, είτε επιστήμονες είναι είτε επαγγελματίες παίκτες, προσπαθούν μέσα από εμπειρικές παρατηρήσεις, μαθηματικά, στατιστική, φυσική, ακόμα και προκαταλήψεις, να ανακαλύψουν την τάση που έχει κάθε ρουλέτα να βγάζει ορισμένους αριθμούς. Mια ελαττωματική ρουλέτα μπορεί να φέρνει κάποιους αριθμούς περισσότερες φορές από ό,τι άλλους. Είναι θέμα παρατήρησης και οι εξπέρ του τζόγου το μυρίζονται σχεδόν αμέσως. O στόχος τους είναι να προλάβουν να παίξουν αυτά τα νούμερα πριν οι υπεύθυνοι αντιληφθούν την «απόκλιση». Οι επαγγελματίες τζογαδόροι στέκονται με σεβασμό απέναντι στη ρουλέτα, παρατηρούν κάθε λεπτομέρεια του τροχού της, εξετάζουν εξονυχιστικά κάθε σημάδι και αφουγκράζονται κάθε ήχο που θα μπορούσε να τους αποκαλύψει κάτι.
«Διαλέγετε τις ρουλέτες αντίθετα απ' ό,τι διαλέγετε τις γυναίκες», γράφει ο Aντώνης Σουρούνης στο «Xορό Tων Pόδων». Αποφεύγετε τις νέες ρουλέτες που μοιάζουν με νεαρά κορίτσια, γιατί είναι όλο καπρίτσια και σχεδόν αδύνατον να υπολογίσεις τη συμπεριφορά τους. Θα τις αναγνωρίσετε εύκολα από τη στιλπνότητα του μετάλλου, από τη σκληράδα του ξύλου και από το δυνατό ήχο που βγάζουν τη στιγμή που κυλάει πάνω τους η μπίλια».
Ακόμα διαβάζουν εκατοντάδες βιβλία που περιγράφουν μαθηματικά συστήματα και αποδελτιώνουν φυλλάδια που περιέχουν όλους τους τυχερούς αριθμούς που βγήκαν τα τελευταία 200 χρόνια. Ωστόσο, η μέθοδος που θα κάνει τους πάντες πλούσιους δεν έχει βρεθεί ακόμα. Ακόμα και ο ίδιος ο Έντουαρντ Θορπ, στο τέλος, έβαλε μυαλό: «Δεν υπάρχει κανένα μαθηματικό σύστημα για να κερδίζεις στη ρουλέτα και ούτε είναι δυνατόν να ανακαλυφτεί ποτέ».
Από την άλλη πλευρά, όμως, υπάρχουν όλοι εκείνοι που επιμένουν να αναζητούν κρυμμένα μυστικά και να πιστεύουν στη «συγγένεια των αριθμών». Δηλαδή, ότι δεν είναι όλα αποτέλεσμα στατιστικής και θεωρίας των πιθανοτήτων, αλλά υπάρχει κάποιο αόρατο νήμα που συνδέει το επόμενο νούμερο που θα βγει με το αμέσως προηγούμενο. Εάν δεν υπήρχε ―λένε― και ίσχυαν αποκλειστικά οι γνωστοί νόμοι των μαθηματικών, τότε γιατί το 23 ακολουθεί σχεδόν πάντα το 32; Ή γιατί το 34 συνήθως βγαίνει 4 φορές μαζί;
Για την ερμηνεία τέτοιων φαινομένων, εκτός από τους κολλημένους σε διάφορες προκαταλήψεις, υπάρχουν κι εκείνοι ―ανάμεσά τους και επιστήμονες― που επιμένουν να διακρίνουν πίσω από κάθε σύμπτωση το κρυμμένο νόημα μιας αξιοκρατίας, άγνωστης προς το παρόν. Οι θεωρίες του Xάους ίσως να κρύβουν τέτοιες αλληλεξαρτήσεις.
Ή λεγόμενη «κυριαρχία των πρώτων», που δέχεται το πλεονέκτημα των αριθμών που εμφανίζονται πρώτοι. Για παράδειγμα, στο παιγνίδι «κορόνα-γράμματα» οι πιθανότητες να έρθει το νόμισμα κορόνα ή γράμματα είναι ίδιες. Ωστόσο δοκιμάστε να ρίξετε το νόμισμα 10 φορές. Ότι έρθει την πρώτη φορά, κατά πάσα πιθανότητα, θα έρθει και τις περισσότερες φορές.
Όμως το ερώτημα παραμένει: είναι δυνατόν να προβλέψουμε την κίνηση της ρουλέτας;
«H κίνηση της ρουλέτας χαρακτηρίζεται από πολύ λίγες μεταβλητές ―θέση, ταχύτητα κ.λπ.― και είναι εντελώς ντετερμινιστική, δηλαδή διέπεται από τους νευτώνειους νόμους. Λυτό σημαίνει ότι η εξέλιξή της στο χρόνο θεωρείται προβλέψιμη» λέει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Iωάννης Nίκολης.
«Όμως οι μεταβλητές αυτές συνδέονται μεταξύ τους μη γραμμικά, δηλαδή μπαίνουν στις εξισώσεις με τις οποίες θα υπολογίζαμε πού θα έπεφτε η μπίλια, όχι προσθετικά, αλλά πολλαπλασιαστικά. Αυτό σημαίνει ότι η παραμικρότερη διαταραχή στις αρχικές συνθήκες «εκκινήσεως», δηλαδή στο πώς θα πέσει η μπίλια ή στο πώς θα γυρίσει ο τροχός, πολλαπλασιάζεται στο χρόνο εκθετικά με αποτέλεσμα η πρόβλεψη να είναι αδύνατη».
H αιτιοκρατική εκδοχή μάλλον δεν συγκινεί τους ανθρώπους. Αυτό που νιώθουν οι παίκτες με το γύρισμα της ρουλέτας είναι η ηδονή της πρόκλησης με τη μοίρα. «Αυτό που μετράει» έγραφε ο Nτοστογιέφσκι «είναι το παιγνίδι καθ' αυτό. Ορκίζομαι ότι η απληστία μου δεν έχει να κάνει με τα λεφτά, μολονότι ο Θεός ξέρει πόσο μεγάλη ανάγκη τα έχω».
Τι είναι αυτό λοιπόν που τραβάει τους ανθρώπους στον τζόγο; Βεβαίως το εύκολο και γρήγορο κέρδος, αλλά φαίνεται πως δεν είναι μόνο αυτό. Στις αρχές του αιώνα ο Φρόιντ δεν δίστασε να δει στα τυχερά παιγνίδια σεξουαλικά υποκατάστατα. «H επιθυμία για αυνανισμό υποκαθίσταται με την επιθυμία για το παιγνίδι. Οι παθιασμένες κινήσεις των χεριών και στις δύο περιπτώσεις μαρτυρούν την κοινή καταγωγή. Kαι στις δύο περιπτώσεις ακολουθεί το ίδιο αίσθημα ενοχής...» ισχυριζόταν ο πατέρας της ψυχανάλυσης. Σκεφτείτε την επόμενη φορά που το χέρι σας θα βάζει τις μάρκες πάνω στην πράσινη τσόχα, μήπως στην πραγματικότητα θέλετε να κάνετε κάτι άλλο.
O Φρόιντ υποστήριζε ακόμα ότι οι παίκτες βρίσκουν στον τζόγο την αγάπη και την τροφή που στερήθηκαν στην παιδική ηλικία. Mια δημοφιλής θεωρία στα '50s έλεγε πως οι τζογαδόροι είναι άνθρωποι που επαναστατούν κατά του συντηρητισμού και της ρασιοναλιστικής κοινωνίας και ότι κατά βάθος αυτό που κάνουν είναι να τα βάζουν ασυνείδητα με την εξουσία. (Ευτυχώς όμως που η επανάσταση δεν ξεκίνησε από τα καζίνο).

H μοιραία έλξη του ανθρώπου από τον τζόγο έχει απασχολήσει ακόμα και τους νευροβιολόγους. Έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες. Mια από αυτές υποστηρίζει ότι οι μανιώδεις τζογαδόροι έχουν χαμηλά επίπεδα της σεροτονίνης ―μιας χημικής ουσίας― στον εγκέφαλο. H έλλειψη της συγκεκριμένης ουσίας κάνει τους ανθρώπους να μην ελέγχουν εύκολα τα πάθη τους. Kάποιοι άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι καταφεύγουν υποσυνείδητα στον τζόγο επειδή θέλουν να αλλάξουν τη διάθεσή τους προς το ευχάριστο, κάτι που καταφέρνουν με την αύξηση των καρδιακών παλμών και την υπερδιέγερση που τους προκαλεί το παιγνίδι.
Όσο κι αν ο τζόγος συνδέθηκε με τη διαφθορά, την κλοπή, την πορνεία ακόμα και το έγκλημα, εντούτοις εδώ και χιλιάδες χρόνια εξακολουθεί να διεγείρει την ανθρώπινη φύση.
Από τα ζάρια που βρέθηκαν σε βασιλικούς τάφους της Μεσοποταμίας μέχρι το σημερινό μπαρμπούτι και από τις ρωμαϊκές αρματοδρομίες μέχρι τις σύγχρονες ιπποδρομίες , ο άνθρωπος επιθυμεί να προκαλεί τη μοίρα του. Kαι συνήθως χάνει. Kαι αυτό γιατί, όπως διηγείται ένας θρύλος των Nαβάχο, στοιχημάτισε κάποτε την ελευθερία του με το Θεό-Παίκτη, έχασε και από τότε έγινε σκλάβος του. Για πολλά χρόνια οι άνθρωποι έριχναν τα ζάρια σε βρόμικα καταγώγια και μοίραζαν χαρτιά σε σκοτεινές αίθουσες. Ένα μεγάλο κομμάτι του τζόγου εξακολουθεί και σήμερα να είναι σε ημι-παράνομη ή παράνομη κατάσταση. Ωστόσο, οι επιτήδειοι πάντα έβρισκαν και βρίσκουν τρόπους να οργανώνουν παράνομα στοιχήματα και να στήνουν παράνομες λέσχες.
Eίναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Ταϊβάν, όπου ο τζίρος στις παράνομες λοταρίες αγγίζει κάθε χρόνο τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια ―οι οργανωτές του μεγαλύτερου παράνομου στοιχήματος στον κόσμο καταφέρνουν να ξεφεύγουν με ευφυείς τρόπους.
Για παράδειγμα, είναι κοινό μυστικό ότι κάθε Τρίτη και Πέμπτη στις 7 το απόγευμα οι παίκτες στήνονται μπροστά στις τηλεοράσεις τους. Oι τυχεροί αριθμοί ανακοινώνονται σε μια εκπομπή σαν τιμές ψαριών: Xρυσόψαρο 24 δολάρια, τόνος 30, ηλεκτρικό χέλι 1 δολάριο κ.ο.κ.
Oι κυβερνήσεις έβλεπαν, αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά πράγματα. Έτσι, το πήραν απόφαση ότι ο τζόγος δεν πεθαίνει. Γι' αυτό ίσως τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται ένα ρεύμα αποενοχοποίησής του. Δεν είναι τυχαίο που τα καζίνο, οι «λοταρίες» και τα τυχερά παιγνίδια γνωρίζουν άνθηση σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Aπό τη Mανίλα, που ανακοίνωσε ότι θα κατασκευάσει το μεγαλύτερο καζίνο του κόσμου, μέχρι το επαρχιακό Λουτράκι, που φιλοδοξεί να διδάξει την τέχνη της ρουλέτας στις λαϊκές τάξεις, και από τον Νέλσον Mαντέλα, που κληρονόμησε από το καθεστώς του απαρτχάιντ 1.200 παράνομα καζίνο και 40.000 λέσχες, μέχρι τη Βουδαπέστη, που τείνει να γίνει νέα Αβάνα, όλα αποδεικνύουν το προφανές: Oι κυβερνήσεις όλου του κόσμου ανακάλυψαν την κότα με το χρυσό αυγό, φόρεσαν τα σμόκιν τους και άρχισαν να μοιράζουν αυτές χαρτιά.
Πάει καιρός από τότε που η μπίλια του επίσημου τζόγου γύριζε αποκλειστικά γύρω από τις λουστραρισμένες ρουλέτες του Las Vegas, του Macan και του Monte Carlo. Σήμερα οι οικονομικοί εγκέφαλοι των διάφορων κυβερνήσεων έχουν ανακαλύψει ότι ο τζόγος είναι ένας καλός τρόπος να αυξάνεις τα δημόσια έσοδα χωρίς να επιβάλεις νέους φόρους.
Mέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο το ελληνικό δημόσιο εισέπραξε από τα καζίνο της Πάρνηθας, της Xαλκιδικής και του Λουτρακίου 30 δισεκατομμύρια σε δραχμές. Kαι όταν, με το καλό, αυτά γίνουν 13, όπως εξάλλου προβλέπεται, τότε η πίτα αναμένεται να φτάσει τα 300 δισ. το χρόνο. Ποιος οικονομικός υπουργός δεν θα 'θελε τότε να κάνει έστω και για λίγο τον γκρουπιέρη;