H gatti με κάλεσε να συμμετάσχω σε ένα μπλογκοπαίχνιδο. Το παιχνίδι ζητά να περιγράψω σε 10 προτάσεις πώς φαντάζομαι ότι μπορεί να είναι η ζωή σε 50 χρόνια. Καταρχάς θεωρώ ότι πρόκειται για διασκεδαστικό εγχείρημα αλλά ταυτόχρονα και πολύ δύσκολο. Οι άνθρωποι προσπαθούν να προβλέψουν το μέλλον, χρησιμοποιώντας στοιχεία και εμπειρίες του παρελθόντος και του παρόντος. Δεν υπάρχει πιο ασφαλής τρόπος για να πέσουν έξω. Το μέλλον ΠΟΤΕ δεν θα το προβλέψουμε με καλή προσέγγιση διότι οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στην κοινωνία και την επιστήμη είναι αλματώδεις και όχι προοδευτικές βήμα-βήμα. Πρώτο πρόσφατο παράδειγμα η ανακάλυψη το ηλεκτρισμού. Οι άνθρωποι του 19ου αιώνα δεν θα μπορούσαν να φανταστούν την πορεία της ζωής από την ανακάλυψη του ηλεκτρισμού και μετά. Δεύτερο παράδειγμα η ανακάλυψη του τρανζίστορ πυριτίου και κατ' επέκταση του Η/Υ. Ποιος άνθρωπος του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα θα μπορούσε να φανταστεί την πορεία του κόσμου χωρίς να λάβει υπόψη του την εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών; Τρίτο χαρακτηριστικό παράδειγμα η εφεύρεση του διαδικτύου. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να αναλύσουμε το κατά πόσο άλλαξε την ζωή των ανθρώπων.
Τα αναφέρω όλα αυτά , όχι για να πω ότι δεν έχει την πλάκα του να στοχάζεσαι το μέλλον , ίσα ίσα που αποτελεί ένα από γοητευτικότερα εγχειρήματα του μυαλού , αλλά διότι μου κάνει τρομερή εντύπωση η απαισιοδοξία που διακατέχει του περισσότερους που συμμετέχουν σε αυτό το παιχνίδι. Δυστυχώς η κουλτούρα της απαισιοδοξίας και της μιζέριας που διακατέχει το μεγαλύτερο τμήμα του κόσμου της διανόησης έχει παίξει αποφασιστικό ρόλο σε αυτήν την όχι ευχάριστη κατάσταση. Το έχω γράψει και παλαιότερα ότι η διανόηση είναι ταγμένη να υπηρετεί την κινδυνολογία και την προσμονή της συμφοράς. Όλα πάνε κατά διαόλου , που έχουμε καταντήσει , τι ωραία και αθώα (εδώ γελάνε!) ήταν τα πράγματα τα παλιά τα χρόνια κ.ο.κ.
Δυστυχώς φίλοι, όλα αυτά εκπορεύονται αφενός από την αθεράπευτη νοσταλγία των ανθρώπων για τα παιδικά τους χρόνια και αφετέρου από την μεγάλη ανάγκη των φιλοσόφων και στοχαστών να γίνονται μάντεις κακών και συμφορών. Διότι αν όλα βαίνουν καλώς στη ζωή , τι να τις κάνουμε τις φιλοσοφίες και τις θεωρίες; Από τι να λυτρωθούμε;
Πότε επιτέλους θα συνειδητοποιήσουμε ότι το μοναδικό πράγμα που απασχολεί τον άνθρωπο είναι ο φόβος του θανάτου και το εφήμερο της ζωής. Κάθε φορά που προβλέπουμε μία δυστυχία κάνουμε πρόβα θανάτου.
Για να μην τα πολυλογώ , διότι για αυτό το θέμα θα μπορούσα να γράψω σελίδες , θα παραθέσω ένα κείμενο που πιστεύω ότι θα καταφέρει να αλλάξει την γνώμη έστω και ενός απαισιόδοξου ανθρώπου που θα διαβάσει το μπλογκ. Και αυτό κέρδος θα είναι! Το κείμενο είναι αρκετά μεγάλο αλλά αξίζει τον κόπο να διαβαστεί. Επιτέλους να ακουστούν και οι ψύχραιμες απόψεις, βασισμένες σε στοιχεία, και όχι κινδυνολογίες που μας κατακλύζουν από το πρωί ως το βράδυ.
Ελ Νίνιο και κομήτες
Υπάρχουν άραγε φιλόσοφοι που να μην «ευαγγελίζονται» καταστροφές; Μήπως πλησιάζει η ώρα της κρίσεως για όλους εκείνους τους διανοουμένους που μονίμως προβλέπουν τη συντέλεια και μονίμως διαψεύδονται;
Πρέπει να ήταν μέσα της δεκαετίας του '70 όταν «ανακάλυψα» ένα συνταρακτικό βιβλίο του Πολ Ερλιχ το οποίο είχε τον τίτλο «Η πληθυσμιακή βόμβα». Ενθουσιάστηκα τόσο πολύ που, με άδειά του, το μετέφρασα πρόχειρα και το μοίραζα ως σημειώσεις του μαθήματος μου «Οικολογία του Ανθρώπου» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Το βιβλίο αυτό περιείχε αναρίθμητα στοιχεία για την εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη μας. Από το πετρέλαιο και το νερό ως τα μέταλλα, ως το 2000 σχεδόν τα πάντα θα έχουν λιγοστέψει επικίνδυνα και γι' αυτό θα είναι δυσεύρετα και πανάκριβα. Κατά το κοινώς λεγόμενο, «μαύρο φίδι που θα μας έτρωγε». Όπως γράφει όμως ακόμη και ο Τζον Λέσλι το βιβλίο του οποίου σήμερα σχολιάζω , «οι προβλέψεις (του Ερλιχ) αποδείχθηκαν υπερβολικά απαισιόδοξες».
Ας πάμε όμως έναν αιώνα πίσω, όταν ο Μάλθους προέβλεψε ότι πολύ σύντομα ο πλανήτης μας θα έφθανε στα όρια της αντοχής του. Πράγμα που σήμαινε λιμούς, λοιμούς και πολέμους οι οποίοι θα μείωναν τον αριθμό του πληθυσμού σοβαρά. Ο Μάλθους αναφερόταν σε πληθυσμό το μέγεθος του οποίου ήταν περίπου ένα δισεκατομμύριο. Ξεπεράσαμε ήδη τα έξι δισεκατομμύρια και ο Μάλθους αποδεικνύεται ότι έκανε λάθος.
Να προσθέσω τον Όργουελ και το εφιαλτικό του βιβλίο για το 1984; Φυσικά και τίποτε απ' όσα προέβλεπε δεν έγινε!
Το βιβλίο αυτό περιείχε αναρίθμητα στοιχεία για την εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη μας. Από το πετρέλαιο και το νερό ως τα μέταλλα, ως το 2000 σχεδόν τα πάντα θα έχουν λιγοστέψει επικίνδυνα και γι' αυτό θα είναι δυσεύρετα και πανάκριβα. Κατά το κοινώς λεγόμενο, «μαύρο φίδι που θα μας έτρωγε». Όπως γράφει όμως ακόμη και ο Τζον Λέσλι το βιβλίο του οποίου σήμερα σχολιάζω , «οι προβλέψεις (του Ερλιχ) αποδείχθηκαν υπερβολικά απαισιόδοξες».
Ας πάμε όμως έναν αιώνα πίσω, όταν ο Μάλθους προέβλεψε ότι πολύ σύντομα ο πλανήτης μας θα έφθανε στα όρια της αντοχής του. Πράγμα που σήμαινε λιμούς, λοιμούς και πολέμους οι οποίοι θα μείωναν τον αριθμό του πληθυσμού σοβαρά. Ο Μάλθους αναφερόταν σε πληθυσμό το μέγεθος του οποίου ήταν περίπου ένα δισεκατομμύριο. Ξεπεράσαμε ήδη τα έξι δισεκατομμύρια και ο Μάλθους αποδεικνύεται ότι έκανε λάθος.
Να προσθέσω τον Όργουελ και το εφιαλτικό του βιβλίο για το 1984; Φυσικά και τίποτε απ' όσα προέβλεπε δεν έγινε!
Αλλά μήπως το 1972, υπό την αιγίδα της λεγόμενης «Λέσχης της Ρώμης», δεν εκδόθηκε το βιβλίο «Τα όρια της Ανάπτυξης» του οποίου, όπως ξανά αναφέρει ο Λέσλι, «μερικές από τις προβλέψεις αποδείχθηκαν υπερβολικά "μαύρες"»;
Ίσως φαίνεται περίεργο που στον πρώτο μήνα του χρόνου σχολιάζω το βιβλίο ενός πολύ γνωστού φιλοσόφου τον οποίο ας μου επιτραπεί η απρέπεια θα κατέτασσα με κάποια δόση χιούμορ, φυσικά, στους λεγόμενους «φιλοσόφους της συμφοράς». Ποιος είναι άραγε ο λόγος που ένας διανοούμενος πρέπει (σώνει και καλά!) να προβλέπει δυστυχία είναι κάτι που αδυνατώ να αντιληφθώ.
Όπως και αν έχει το πράγμα, δεν θα εμφανιστώ ως προπέτης ούτως ώστε να σχολιάσω δυσμενώς τον διάσημο φιλόσοφο Τζον Λέσλι και το βιβλίο του «Το τέλος του κόσμου». Για τον οποίο άλλοι διάσημοι διανοούμενοι έχουν γράψει τα καλύτερα λόγια που λίγο απέχουν από το να χαρακτηριστούν διθυραμβικά. Ας μου επιτραπεί να αντιγράψω μόνο μία κριτική, αυτή του Νίκολας Ρίσερ, καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ: «Ο Τζον Λέσλι πηγαίνει εκεί όπου άλλοι φοβούνται να βαδίσουν και επιστρέφοντας φέρνει μαζί του καθαρό χρυσάφι».
Έχουμε μπροστά μας ένα βιβλίο το οποίο θα χαρακτήριζα αν μη τι άλλο περίεργο. Ξεκινά με το κεφάλαιο «Ο κίνδυνος της εξαφάνισης» στο οποίο ασχολείται κατ' αρχήν με «Το επιχείρημα της ημέρας της κρίσεως του (κοσμολόγου Μπράντον) Κάρτερ», συνεχίζει με τις «Απειλές για την επιβίωση του ανθρώπινου γένους» και πάει λέγοντας.
Ο Λέσλι, όχι τόσο συνηθισμένο για «καθαρό» φιλόσοφο, έχει και αρκετές γνώσεις εφηρμοσμένων επιστημών όπως η φυσική. Τούτο σημαίνει ότι διαθέτει τη δυνατότητα να σχολιάζει πάντα ως προς τον κίνδυνο απειλές για την επιβίωσή μας όπως ο βιολογικός πόλεμος, ο χημικός πόλεμος, η καταστροφή του στρώματος του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η δηλητηρίαση από ρύπανση, οι αρρώστιες και οι επιδημίες. Προχωρεί όμως παραπέρα, μια και στη συνέχεια αναφέρεται και στους «Συχνά μη αναγνωρισμένους κινδύνους» όπως οι φυσικές καταστροφές: εκρήξεις ηφαιστείων, επιθέσεις αστεροειδών και κομητών, μια ακραία εποχή παγετώνων που οφείλεται σε πέρασμα μέσα από ένα διαστρικό νέφος, ένας κοντινός υπερκαινοφανής αστέρας (σουπερνόβα), άλλες μαζικές αστρονομικές εκρήξεις, μια κατά βάση απρόβλεπτη βλάβη ενός σύνθετου συστήματος και «κάτι που δεν ξέρουμε τι είναι». Αλλά μη θεωρήσετε ότι τελειώσαμε γιατί υπάρχουν, επίσης στους «συχνά μη αναγνωρισμένους κινδύνους», και οι καταστροφές που προκαλεί ο άνθρωπος και οι οποίες δεν έχουν ήδη αναφερθεί. Αρχίζουμε την παράθεσή τους: απροθυμία για τεκνοποίηση, καταστροφή από γενετική μηχανική, καταστροφή από νανοτεχνολογία, καταστροφές που σχετίζονται με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, κάποια καταστροφή σε έναν τεχνολογικό κλάδο (ίσως απλώς στον γεωργικό, που είχε γίνει κρίσιμος για την ανθρώπινη επιβίωση), δημιουργία νέας μεγάλης έκρηξης, η πιθανότητα δημιουργίας μιας παντελώς καταστρεπτικής φάσης μετάπτωσης, εξόντωση από εξωγήινους και, τέλος, μη μου πείτε ότι δεν το περιμένατε «κάτι που δεν ξέρουμε τι είναι».
Βεβαίως δεν αποκλείεται όταν όλοι οι διανοούμενοι θεωρούν ότι αυτό μπήκε και ως θέμα της έκθεσης στις εισαγωγικές εξετάσεις στα πανεπιστήμια «μπορεί να αναπτύσσεται η τεχνολογία αλλά τι κάνουμε με την υποβάθμιση του ανθρωπισμού μας» να αποτελώ την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Είναι τυχαίο ή όχι άλλωστε ότι οι υποψήφιοι στις εισαγωγικές απάντησαν με βάση το βιβλίο του φιλόσοφου Παπανούτσου «Η κρίση του πολιτισμού μας»; Γιατί το σκέφτομαι απ' εδώ, το σκέφτομαι απ' εκεί η ανακάλυψη και η χρήση του τηλεφώνου, του φαξ, του αεροπλάνου, των εμβολίων, του αξονικού τομογράφου, του τεχνητού νεφρού και τόσων άλλων προόδων και ανακαλύψεων να μειώνει τον ανθρωπισμό μου;
Διάβαζα πρόσφατα κάποιον που έκλαιγε με μαύρο δάκρυ επειδή χάνεται η άμεση σχέση μολυβιού - χαρτιού με τον άψυχο (λες και το μολύβι έχει ψυχή!) κομπιούτερ και η απορία μου μεγάλωνε: Υπάρχει μια ανθρώπινη ανακάλυψη την οποία οι διανοούμενοι να την δέχθηκαν με ευχαρίστηση; Με ποια λογική χάνεται ο ανθρωπισμός μου όταν μπορώ αυτό το επιχείρημα το άκουσα από τον Νίκο Δήμου να απολαύσω όλες τις συμφωνίες του Μπετόβεν; και μάλιστα σε διάφορες εκτελέσεις και με τον άψογο ήχο του ηχοσυστήματός μου; Πόσοι γνωρίζουν ότι την εποχή που έζησε ο Μπετόβεν ένας σύγχρονός του ήταν σχεδόν αδύνατον να έχει την ίδια μ' εμένα απόλαυση;
Στην αρχή του βιβλίου ο Λέσλι γράφει: «Ας ελπίσουμε ότι ο Τζον Μόρτιμερ είχε άδικο στα λόγια που απέδωσε στον διάσημο ήρωά του: "Οσο κι αν θέλουμε να ισχυριζόμαστε πως βλέπουμε μπροστά, η ανθρωπότητα ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για το παρελθόν της παρά για το μέλλον της"».
Αλλά κατά πόσον ο Λέσλι γίνεται πραγματικός «μελλοντολόγος» όταν ασχολείται κατά βάση μόνο με τις καταστροφές και τους κινδύνους; Με ποια λογική θεωρεί ότι «το διεθνές εμπόριο τροφίμων, τα επιχειρηματικά ταξίδια και ο τουρισμός μεταφέρουν τις αρρώστιες γρήγορα σε όλη την υδρόγειο» και δεν σχολιάζει επίσης ότι η σημερινή παγκοσμιοποίηση δρα και ανασταλτικά μεταφέροντας την πληροφόρηση, τις ανακαλύψεις και τις προόδους; ότι το εύρημα του Γάλλου γιατρού για το AIDS γίνεται πρώτο βήμα για παραπέρα αξιοποίηση από τον Αμερικανό και τον Ιάπωνα συνάδελφό του ερευνητή;
Ίσως θεωρήσετε ότι η άποψή μου είναι να μη διαβάσετε το βιβλίο. Μόνο που κάνετε λάθος, επειδή το συνιστώ ένθερμα. Και όχι απλώς για να ενημερωθείτε για το πού πηγαίνει η σύγχρονη (αλλά και η παλαιότερη!) φιλοσοφία. Η οποία μετέφερε την απαισιοδοξία και σε άλλους «χώρους» όπως η οικολογία. Εκείνο που θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμο είναι η σύγκριση που είμαι βέβαιος ότι θα κάνει ο αναγνώστης. Μεταξύ αυτών που θεωρητικολογούν πάνω στη δυστυχία και στα προβλήματα και εκείνων που εργάζονται νυχθημερόν τους αποκαλούμε υποτιμητικά τεχνοκράτες για να μας κάνουν τη ζωή ευκολότερη, μακρότερη και ωραιότερη. Αντιλαμβάνομαι προφανώς ότι σ' αυτόν τον ιδεολογικό χώρο οι απόψεις μου ίσως φαίνονται από φαιδρές ως απλοϊκές. Αλλά γιατί να μη θεωρηθούν και χρήσιμες; Ξέρετε τι επιχειρήματα θα αντλήσουν, π.χ., από αυτό το βιβλίο οι «οικολόγοι της συμφοράς»; Σίγουρα θα μπορούν να «δρομολογήσουν» πλέον δεκάδες διαλέξεις, καταγγελίες και κινητοποιήσεις. Εγώ όμως παραμένω αθεράπευτα αισιόδοξος. Γι' αυτό ας σας πω και ένα τελευταίο ίσως το διαβάσατε ξανά επιχείρημα: Εφόσον τα πάντα πάνε προς το χειρότερο, γιατί τα νέα παιδιά γίνονται υγιέστερα, ψηλότερα και ωραιότερα από εμάς;
Ίσως φαίνεται περίεργο που στον πρώτο μήνα του χρόνου σχολιάζω το βιβλίο ενός πολύ γνωστού φιλοσόφου τον οποίο ας μου επιτραπεί η απρέπεια θα κατέτασσα με κάποια δόση χιούμορ, φυσικά, στους λεγόμενους «φιλοσόφους της συμφοράς». Ποιος είναι άραγε ο λόγος που ένας διανοούμενος πρέπει (σώνει και καλά!) να προβλέπει δυστυχία είναι κάτι που αδυνατώ να αντιληφθώ.
Όπως και αν έχει το πράγμα, δεν θα εμφανιστώ ως προπέτης ούτως ώστε να σχολιάσω δυσμενώς τον διάσημο φιλόσοφο Τζον Λέσλι και το βιβλίο του «Το τέλος του κόσμου». Για τον οποίο άλλοι διάσημοι διανοούμενοι έχουν γράψει τα καλύτερα λόγια που λίγο απέχουν από το να χαρακτηριστούν διθυραμβικά. Ας μου επιτραπεί να αντιγράψω μόνο μία κριτική, αυτή του Νίκολας Ρίσερ, καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ: «Ο Τζον Λέσλι πηγαίνει εκεί όπου άλλοι φοβούνται να βαδίσουν και επιστρέφοντας φέρνει μαζί του καθαρό χρυσάφι».
Έχουμε μπροστά μας ένα βιβλίο το οποίο θα χαρακτήριζα αν μη τι άλλο περίεργο. Ξεκινά με το κεφάλαιο «Ο κίνδυνος της εξαφάνισης» στο οποίο ασχολείται κατ' αρχήν με «Το επιχείρημα της ημέρας της κρίσεως του (κοσμολόγου Μπράντον) Κάρτερ», συνεχίζει με τις «Απειλές για την επιβίωση του ανθρώπινου γένους» και πάει λέγοντας.
Ο Λέσλι, όχι τόσο συνηθισμένο για «καθαρό» φιλόσοφο, έχει και αρκετές γνώσεις εφηρμοσμένων επιστημών όπως η φυσική. Τούτο σημαίνει ότι διαθέτει τη δυνατότητα να σχολιάζει πάντα ως προς τον κίνδυνο απειλές για την επιβίωσή μας όπως ο βιολογικός πόλεμος, ο χημικός πόλεμος, η καταστροφή του στρώματος του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η δηλητηρίαση από ρύπανση, οι αρρώστιες και οι επιδημίες. Προχωρεί όμως παραπέρα, μια και στη συνέχεια αναφέρεται και στους «Συχνά μη αναγνωρισμένους κινδύνους» όπως οι φυσικές καταστροφές: εκρήξεις ηφαιστείων, επιθέσεις αστεροειδών και κομητών, μια ακραία εποχή παγετώνων που οφείλεται σε πέρασμα μέσα από ένα διαστρικό νέφος, ένας κοντινός υπερκαινοφανής αστέρας (σουπερνόβα), άλλες μαζικές αστρονομικές εκρήξεις, μια κατά βάση απρόβλεπτη βλάβη ενός σύνθετου συστήματος και «κάτι που δεν ξέρουμε τι είναι». Αλλά μη θεωρήσετε ότι τελειώσαμε γιατί υπάρχουν, επίσης στους «συχνά μη αναγνωρισμένους κινδύνους», και οι καταστροφές που προκαλεί ο άνθρωπος και οι οποίες δεν έχουν ήδη αναφερθεί. Αρχίζουμε την παράθεσή τους: απροθυμία για τεκνοποίηση, καταστροφή από γενετική μηχανική, καταστροφή από νανοτεχνολογία, καταστροφές που σχετίζονται με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, κάποια καταστροφή σε έναν τεχνολογικό κλάδο (ίσως απλώς στον γεωργικό, που είχε γίνει κρίσιμος για την ανθρώπινη επιβίωση), δημιουργία νέας μεγάλης έκρηξης, η πιθανότητα δημιουργίας μιας παντελώς καταστρεπτικής φάσης μετάπτωσης, εξόντωση από εξωγήινους και, τέλος, μη μου πείτε ότι δεν το περιμένατε «κάτι που δεν ξέρουμε τι είναι».
Βεβαίως δεν αποκλείεται όταν όλοι οι διανοούμενοι θεωρούν ότι αυτό μπήκε και ως θέμα της έκθεσης στις εισαγωγικές εξετάσεις στα πανεπιστήμια «μπορεί να αναπτύσσεται η τεχνολογία αλλά τι κάνουμε με την υποβάθμιση του ανθρωπισμού μας» να αποτελώ την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Είναι τυχαίο ή όχι άλλωστε ότι οι υποψήφιοι στις εισαγωγικές απάντησαν με βάση το βιβλίο του φιλόσοφου Παπανούτσου «Η κρίση του πολιτισμού μας»; Γιατί το σκέφτομαι απ' εδώ, το σκέφτομαι απ' εκεί η ανακάλυψη και η χρήση του τηλεφώνου, του φαξ, του αεροπλάνου, των εμβολίων, του αξονικού τομογράφου, του τεχνητού νεφρού και τόσων άλλων προόδων και ανακαλύψεων να μειώνει τον ανθρωπισμό μου;
Διάβαζα πρόσφατα κάποιον που έκλαιγε με μαύρο δάκρυ επειδή χάνεται η άμεση σχέση μολυβιού - χαρτιού με τον άψυχο (λες και το μολύβι έχει ψυχή!) κομπιούτερ και η απορία μου μεγάλωνε: Υπάρχει μια ανθρώπινη ανακάλυψη την οποία οι διανοούμενοι να την δέχθηκαν με ευχαρίστηση; Με ποια λογική χάνεται ο ανθρωπισμός μου όταν μπορώ αυτό το επιχείρημα το άκουσα από τον Νίκο Δήμου να απολαύσω όλες τις συμφωνίες του Μπετόβεν; και μάλιστα σε διάφορες εκτελέσεις και με τον άψογο ήχο του ηχοσυστήματός μου; Πόσοι γνωρίζουν ότι την εποχή που έζησε ο Μπετόβεν ένας σύγχρονός του ήταν σχεδόν αδύνατον να έχει την ίδια μ' εμένα απόλαυση;
Στην αρχή του βιβλίου ο Λέσλι γράφει: «Ας ελπίσουμε ότι ο Τζον Μόρτιμερ είχε άδικο στα λόγια που απέδωσε στον διάσημο ήρωά του: "Οσο κι αν θέλουμε να ισχυριζόμαστε πως βλέπουμε μπροστά, η ανθρωπότητα ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για το παρελθόν της παρά για το μέλλον της"».
Αλλά κατά πόσον ο Λέσλι γίνεται πραγματικός «μελλοντολόγος» όταν ασχολείται κατά βάση μόνο με τις καταστροφές και τους κινδύνους; Με ποια λογική θεωρεί ότι «το διεθνές εμπόριο τροφίμων, τα επιχειρηματικά ταξίδια και ο τουρισμός μεταφέρουν τις αρρώστιες γρήγορα σε όλη την υδρόγειο» και δεν σχολιάζει επίσης ότι η σημερινή παγκοσμιοποίηση δρα και ανασταλτικά μεταφέροντας την πληροφόρηση, τις ανακαλύψεις και τις προόδους; ότι το εύρημα του Γάλλου γιατρού για το AIDS γίνεται πρώτο βήμα για παραπέρα αξιοποίηση από τον Αμερικανό και τον Ιάπωνα συνάδελφό του ερευνητή;
Ίσως θεωρήσετε ότι η άποψή μου είναι να μη διαβάσετε το βιβλίο. Μόνο που κάνετε λάθος, επειδή το συνιστώ ένθερμα. Και όχι απλώς για να ενημερωθείτε για το πού πηγαίνει η σύγχρονη (αλλά και η παλαιότερη!) φιλοσοφία. Η οποία μετέφερε την απαισιοδοξία και σε άλλους «χώρους» όπως η οικολογία. Εκείνο που θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμο είναι η σύγκριση που είμαι βέβαιος ότι θα κάνει ο αναγνώστης. Μεταξύ αυτών που θεωρητικολογούν πάνω στη δυστυχία και στα προβλήματα και εκείνων που εργάζονται νυχθημερόν τους αποκαλούμε υποτιμητικά τεχνοκράτες για να μας κάνουν τη ζωή ευκολότερη, μακρότερη και ωραιότερη. Αντιλαμβάνομαι προφανώς ότι σ' αυτόν τον ιδεολογικό χώρο οι απόψεις μου ίσως φαίνονται από φαιδρές ως απλοϊκές. Αλλά γιατί να μη θεωρηθούν και χρήσιμες; Ξέρετε τι επιχειρήματα θα αντλήσουν, π.χ., από αυτό το βιβλίο οι «οικολόγοι της συμφοράς»; Σίγουρα θα μπορούν να «δρομολογήσουν» πλέον δεκάδες διαλέξεις, καταγγελίες και κινητοποιήσεις. Εγώ όμως παραμένω αθεράπευτα αισιόδοξος. Γι' αυτό ας σας πω και ένα τελευταίο ίσως το διαβάσατε ξανά επιχείρημα: Εφόσον τα πάντα πάνε προς το χειρότερο, γιατί τα νέα παιδιά γίνονται υγιέστερα, ψηλότερα και ωραιότερα από εμάς;
Το κείμενο είναι του Ν.Σ.Μάργαρη, καθηγητή Διαχείρισης Οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Πηγή : Το ΒΗΜΑ, 18/01/1998
16 σχόλια:
Χαίρομαι πάρα πολύ που παρέθεσες να διαβάσουμε αυτό το κείμενο του Μάργαρη, γιατί πραγματικά έψαχνα να βρω κάτι αισιόδοξο να σκεφτώ για το μέλλον. Κι εγώ πιστεύω πως παρα-είμαστε απαισιόδοξοι για το μέλλον και ίσως δεν θα έπρεπε.
Ο Μάργαρης μας κάνει όντως να δούμε τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία. Για το μόνο που θα διαφωνήσω, είναι για τον Οργουελ. Αυτά που είπε/έγραψε ο Οργουελ τα ζήσαμε έστω και σε μικρότερη κλίμακα. Μήπως δεν υπάρχει "μεγάλος αδερφός"; Μήπως δεν έχει μπει η ζωή μας κάτω από το μικροσκόπιο;
Σε ευχαριστώ και για την διαφορετική οπτική αλλά και για την ανταπόκριση.
Κάθε φορά επιβεβαιώνεις ότι είσαι η
σταθερή μου αξία.
Επί τη ευκαιρία να ξεκαθαρίσω πως αν κάποια φορά δεν θέλεις να ανταποκριθείς σε μια πρόσκληση, δεν θα έχω το παραμικρό πρόβλημα, ούτε υπάρχει περίπτωση να παρεξηγηθώ. Φοβάμαι μήπως πως σε έχω κουράσει με τις συνεχείς προσκλήσεις...
Ξεκίνησα που λες gatti από αυτούς που κάλεσες, και άρχισα να ανακαλύπτω άγνωστα blogs. Οι περισσότεροι που είχαν παίξει το παιχνίδι τα έβλεπαν όλα ολίγον μαύρα. Και αναρωτιέμαι ρε παιδάκι μου , τι είναι αυτό που μας κάνει να είμαστε τόσο απαισιόδοξοι. Όταν ήμασταν παιδιά τα βλέπαμε όλα θετικά και αισιόδοξα. Όσο μεγαλώνουμε τόσο πιο μαύρα τα βλέπουμε τα πράγματα. Κι όμως αν ρωτήσεις τους περισσότερους σε ποια εποχή θα ήθελαν να είχαν ζήσει , θα σου έλεγαν στη σημερινή "απρόσωπη" , "απάνθρωπη" και "άδικη" εποχή. Κανείς δεν θα ήθελε να ζει σε μια εποχή χωρίς ροή πληροφοριών , χωρίς καλή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη , χωρίς ανοχή στη διαφορετικότητα , χωρίς δημοκρατία και χωρίς ειρήνη και ελευθερία της έκφρασης. Η σημερινή εποχή τα παρέχει όλα αυτά σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι στο παρελθόν , αλλά δεν τα εκτιμούμε.
Είμαι η σταθερή σου αξία αφενός διότι και εσύ είσαι η σταθερή μου σχολιάστρια και αφετέρου διότι δεν λέω όχι σε τέτοιου τύπου προσκλήσεις. Όχι γιατί θα φοβόμουν μήπως προσβληθεί αυτός που με καλεί αλλά γιατί έχω πολύ ελεύθερο χρόνο και όταν κάτι το βρίσκω ενδιαφέρον, ασχολούμαι. Και το συγκεκριμενο θέμα το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον. Έχω διαβάσει και "το τέλος του κόσμου" του Τζον Λέσλι , το οποίο σχολιάζει ο Μαργαρης. Επίσης έχω διαβάσει "Το αναζητώντας την Ευτυχία" το οποίο αναλύει ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο ΄μας παραπλανεί το μυαλό μας με αποτέλεσμα να κάνουμε λάθος προβλέψεις.
Ευγε. Μόνο εύγε.
Eίναι λογικό μεγαλώνοντας να βλέπουμε τα πράγματα περισσότερο απαισιόδοξα, όμως δεν είναι μόνο τα προβλήματα που πολλαπλασιάζονται που μας ωθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Καθημερινά κατακλυζόμαστε από μια σειρά πληροφορίες και ειδήσεις που μιλούν για έναν κόσμο ζοφερό. Οσο κι αν δεν το θέλεις, επηρρεάζεσαι. Από την άλλη δεν νομίζω πως δεν εκτιμούμε όσα έχουμε σήμερα, αλλά είναι στη φύση μας να θέλουμε ολοένα και περισσότερα. Και θα πρέπει βέβαια να παραδεχτείς και την ανισότητα που υπάρχει και στο θέμα της παιδείας και στο θέμα της ιατρικής περίθαλψης. Αν ρωτήσεις για παράδειγμα κάποιον χωρίς ιδιαίτερα βιοποριστικά προβλήματα για το πώς φαντάζεται το μέλλον θα σου περιγράψει μια περισσότερο αισιόδοξη εκδοχή. Βρίσκεται δηλαδή η οπτική μας σε άμεση συνάρτηση με τα βιώματα και την καθημερινότητά μας.
Ενδιαφέροντα ακούγονται και τα δύο βιβλία, αλλά ακόμα δεν έχω ξεμπλέξει με το βουνό από αυτά που έχω αφήσει στην άκρη για διάβασμα, οπότε δεν τα βλέπω για το ...εγγύς μέλλον.
Έχεις δίκιο , άλλο ένα θέμα που καίει είναι η πληροφόρηση. Πρόσφατο παράδειγμα ο σεισμός στην Πελλοπόνησο. Ενώ η συμπεριφορά των οικοδομών ήταν γενικώς ικανοποιητική , όταν ακουγες τα κανάλια νόμιζες ότι ήρθε η συντέλεια του κόσμου. Και αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα , υπάρχουν εκτοντάδες. Πως να μην φοβάται μετά ο άλλος για το μέλλον όταν ακούει μόνο για συμφορές;
Όσον αφορά την ανισότητα. Ποτέ δεν θα υποστήριζα ότι τα πράγματα πάνε καλά σε αυτούς τους τομείς. Αν δεν έχεις λεφτά ξεκινάς από πολύ μειονεκτική θέση. Σκέφτομαι όμως το παρελθόν, έτσι όπως μου το έχουν διηγηθεί ή το έχω διαβάσει σε βιβλία, και διαπιστώνω ότι τα πράγματα ήταν αρκετά χειρότερα. Με την ίδια λογική ελπίζω και εγώ σε ένα καλύτερο μέλλον.
Αυτό είναι μία γενική στάση που έχω για την ζωή. Τώρα αν με πετύχεις στις μαύρες ή αν έχω χάσει όλα μου τα λεφτά στο χρηματιστήριο , θα τα βλέπω και εγώ όλα μαύρα.
Τελικά πιο διαβάζεις αυτήν την εποχή; Έκανες επιλογή;
H πληροφόρηση είναι ένας πολύ σημαντικός λόγος (ή για να το πω καλύτερα η παραπληροφόρηση μαζί με την τρομολαγνεία) για να είμαστε απαισιόδοξοι.
Συμφωνώ κι εγώ πως ζούμε πολύ καλύτερα απ' ό,τι ζούσαν οι άνθρωποι στο παρελθόν. Από εκεί και πέρα είναι σαν το ποτήρι. Αλλοι το βλέπουν μισοάδειο και άλλοι μισογεμάτο. Εσύ είσαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος απ' όσο έχω καταλάβει.
Εχω - μόλις - ξεκινήσει την "Μεγάλη Χίμαιρα". Τελευταία έχω διαβάσει αρκετά "μαύρα" βιβλία ("Δρόμος", "Ορυξ και Κρέικ" κ.λπ.), νοιώθω κάπου την ανάγκη να διαβάσω κάτι πιο χαλαρό. Φοβάμαι, όμως, ότι το βιβλίο του Καραγάτση δεν είναι από αυτά που διαβάζεις χαλαρά...
Η Μεγάλη Χίμαιρα... Συγκλονιστικό βιβλίο , αλλά θα σε στενοχωρήσει.
Xθες το βράδυ το προχώρησα πολύ το βιβλίο. Κι εγώ φοβάμαι ότι θα στενοχωρηθώ, αλλά έχω να πω πως έχεις απόλυτο δίκιο. Είναι καταπληκτικό βιβλίο!!!
Την καλημέρα μου!
Καλημέρα gatti και καλό διάβασμα. Δεν θα σου πω τίποτα για το βιβλίο για να μην μου ξεφύγει κάτι που μπορεί να σου χαλάσει την αγωνία για την συνέχεια.
Παντως , ένω το καλοκαιράκι λέμε να διαβάσουμε κάτι πιο ανάλαφρο καταλήγουμε στα "ζόρικα" αναγνώσματα. Εγώ να σου δώσω να καταλάβεις , τελείωσα προχθές τον Άνθρωπο Αντίγραφο του Σαραμάγκου και τώρα έχω πιάσει την Αθανασία του Κούντερα...
Αυτό που λες είναι γεγονός. Εγώ για το καλοκαίρι αφήνω τα ογκώδη και πολλές φορές τα δύσπεπτα βιβλία που ξέρω ότι το χειμώνα δεν "τραβάνε" εύκολα λόγω της κούρασης από τη δουλειά (δουλεύω απόγευμα και γυρίζω βράδυ).
Αλήθεια, πώς σου φάνηκε ο άνθρωπος - αντίγραφο;
Ήταν το πρώτο βιβλίο του Σαραμάγκου που διάβασα. Από εσένα τον έμαθα , όπως και τον Κόρμακ Μακάρθυ. Μου άρεσε ο τρόπος γραφής του. Πολύ ιδιαίτερος. Το βιβλίο πολύ καλό , και με αρκετά περίεργο τέλος. Δηλαδή υπήρχε και άλλος άνθρωπος αντίγραφο; Αυτό κατάλαβα εγώ πάντως.
Θα αγοράσω σίγουρα και άλλα βιβλία του.
Σωστά κατάλαβες. Υπάρχει και άλλος άνθρωπος - αντίγραφο. Το τέλος ήταν για μένα συγκλονιστικό, γιατί είχε πολλές ανατροπές που δεν υπήρχαν σε προηγούμενα βιβλία του.
Με τον τρόπο γραφής του πώς τα πήγες; Την πρώτη φορά που τον διάβασα έπαθα πλάκα! Είδα κι έπαθα να συνηθίσω. Μετά όμως το διασκέδαζα και έλεγα πως θα αναγνώριζα την γραφή του μέσα από 1.000 κείμενα.
Πάντως, αν σου άρεσε ο Σαραμάγκου, να διαβάσεις ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ το "Περί τυφλότητας". Για μένα είναι το καλύτερο βιβλίο του που έχω διαβάσει μέχρι στιγμής (έχω αγοράσει όλα τα βιβλία του, αλλά δυστυχώς έχω διαβάσει μόνο τα μισά).
Την καλημέρα μου!
Πολύ διασκεδαστικός ο τρόπος γραφής του Σαραμάγκου. Μοναδικός. Τον συνήθισα γρήγορα. Θα αγοράσω το "Περί τυφλότητας" σίγουρα. Είδα και κάτι άλλα βιβλία του τα οποία μου φάνηκαν ενδιαφέροντα. Τι να πρωτοδιαβάσεις όμως gatti μου.. Χαμός. Κάποτε έλεγα ότι μέχω 30 βιβλία αδιάβαστα , τώρα τα έχω κάνει 50. Τρία αγοράζω 2 διαβάζω.
Καλημέρα!
Eίναι διασκεδαστικός πράγματι, μόλις το συνηθίσεις. Πώς δεν μπερδεύεται ο Χριστιανός και δεν χάνει τον ειρμό του, είναι φοβερό πώς τα καταφέρνει να γράφει προτάσεις μισή σελίδα κι όμως το νόημα να βγαίνει με μοναδικό τρόπο. Στο ίδιο μοτίβο με το "Περί τυφλότητας" είναι το "περί Φωτίσεως", γι' αυτό αν σκοπεύεις να τα διαβάσεις και τα δύο, διάβασε πρώτα το "Περί τυφλότητας". Το θέμα είναι πως στα βιβλία του συνηθίζει να κάνει αναφορές σε προηγούμενα γι' αυτό καλό θα είναι να διαβάζονται με τη χρονική σειρά που τα έχει γράψει. Μεγάλο ενδιαφέρον σαν υπόθεση παρουσιάζει για μένα η "Πέτρινη Σχεδία" όπου η Ιβηρική Χερσόνησος αποσπάται από την υπόλοιπη Ευρώπη εξαιτίας μιας ανεξήγητης ρωγμής. Ηθελα να ήξερα τι μπορεί να γράφει μέσα αυτό το βιβλίο. Πολύ καλό είναι επίσης το "Ολα τα ονόματα" αλλά κι αυτό διαβάζεται μετά το "Περί τυφλότητας" και πριν από την "Σπηλιά" που όπως γράφει σε ένα οπισθόφυλλο είναι μέρος μιας "ακούσιας τριλογίας" - που όμως αν κρίνω από τα δύο πρώτα που έχω διαβάσει μπορούν να σταθούν και ανεξάρτητα το ένα από το άλλο).
Τελικά έχω καταλήξει πως ο Σαραμάγκου έχει ένα μοναδικό τρόπο να αφηγείται μέσα από μια εντελώς πρωτότυπη ιστορία, πολύ καθημερινά πράγματα που όλοι τα ξέρουμε, αλλά δεν έχουμε καθίσει να τα αναλύσουμε. Μόλις διαβάσεις μια παράγραφό του σκέφτεσαι "μα έτσι ακριβώς είναι, τόσο απλό, πώς δεν το είχα συνειδητοποιήσει". Αυτό ακριβώς κάνει για λογαριασμό μας. Συνειδητοποιεί και καταγράφει πριν από μας για μας...
Τον συμπαθώ τόσο πολύ που τρέμω γι' αυτόν τον γεράκο. Είναι ήδη αρκετά μεγάλος (γεννηθείς το 1922). Κι όμως εξακολουθεί να έχει απίστευτη διαύγεια (οι ιατρικές έρευνες λένε ότι όσο πιο πολύ "εξασκείς" το μυαλό σου, τόσο περισσότερο απομακρύνεις την πιθανότητα Αλτσχάιμερ, γι' αυτό στατιστικά οι συγγραφείς παρουσιάζουν τα πιο λίγα κρούσματα της ασθένειας) και να γράφει τόσο ωραία βιβλία.
Πω πω, λογοδιάρροια με έπιασε πρωί πρωί, αλλά ο Σαραμάγκου είναι αγαπημένο θέμα. Και ξέρεις δεν αρέσει σε όλους. Εχω πολλούς φίλους που ο συγκεκριμένος συγγραφέας τους πλήττει και δεν έχουν καταφέρει να τελειώσουν ούτε ένα βιβλίο του!
Aυτό με τα βιβλία μη το συζητάς καθόλου. Μα πόσα βγαίνουν κάθε μήνα; Εχω σηκώσει τα χέρια ψηλά. Εχω απίστευτα περισσότερα από τα διπλά που μένουν ακόμα στη βιβλιοθήκη περιμένοντας να διαβαστούν...
Κι όχι τίποτα άλλο, αλλά τώρα για το καλοκαίρι βγήκαν από εφημερίδες και βιβλιοπωλεία κατάλογοι με βιβλία που αξίζει να διαβαστούν και από μια πρόχειρη μελέτη που έκανα με ενδιαφέρουν τουλάχιστον 20 από αυτά!
Αυτό με την αποκόλληση της Ιβηρικής το διάβασα σε οπισθόφυλλο και μου έκανε τρομερή εντύπωση. Ακου τι σκέφτηκε ο άνθρωπος.
Ήσουν ιδιαίτερα κατατοπιστική. Σε ευχαριστώ πολύ.
Θα χαθούμε για 4-5 μέρες , την κοπανάω πάλι για Ικαρία και Φούρνους. Καλό υπόλοιπο αδείας!
παιδια ηρεμα με τις αποψεις. μην ξεριζωνετε τις σκεψεις σαν μαδερια πεταμενα στη θαλασσα.
Δημοσίευση σχολίου