Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΑΚΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΚΡΑΙΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

Τα δύο παρακάτω κείμενα κυκλοφορούν ευρέως στο διαδίκτυο. Αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος; Ή μήπως το πρώτο είναι στα πλαίσια της αυτοκριτικής και το δεύτερο μία συνηθισμένη διπλωματική δήλωση; Όπως και να έχει, ένα είναι σίγουρο. Η Ελλάδα είναι μία χώρα των άκρων που δεν σε αφήνει ποτέ να πλήξεις... Παραθέτω τις δύο θέσεις, αφενός για αρχειοθέτηση και αφετέρου για περαιτέρω σχολιασμό από όποιον κάνει τον κόπο να τις διαβάσει.

Αγαπητοί πρωτοετείς φοιτητές,

είμαι σίγουρος ότι νιώθετε μεγάλη χαρά και ανακούφιση για την είσοδό σας στο πανεπιστήμιο. Δουλέψατε σκληρά, κριθήκατε δίκαια και αντικειμενικά, και τα καταφέρατε. Συγχαρητήρια.
Θα ήθελα πολύ να σας απευθύνω ένα αισιόδοξο μήνυμα αλλά δεν μπορώ. Παρά τη σχετική ευημερία, η χώρα μας διέρχεται μιά βαθιά κρίση, πολιτική, ιδεολογική, και οικονομική. Πάνω από όλα, μιά κρίση αξιών. Πριν από 25 χρόνια η Ελλάδα ήταν ουραγός στους 10 της ΕΟΚ. Πριν από 10 χρόνια ήταν ουραγός στους 15 της ΕΕ. Σήμερα είναι ουραγός στους 25 της ΕΕ. Τα ελληνόπουλα καταλαμβάνουν τις τελευταίες θέσεις των διεθνών εκπαιδευτικών διαγωνισμών. Η Ελλάδα βαθμολογείται κάτω από τη βάση από τη Διεθνή Διαφάνεια και κατατάσσεται δίπλα σε αφρικανικές χώρες όσον αφορά τη διαφθορά. Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα ακόμα μιλάμε για ρουσφέτια, φακελάκια, και μίζες.
Οι πηγές της κακοδαιμονίας μας είναι πολλές. Θα σας αναφέρω μερικές:
* Άκρατη ιδιοτέλεια. Η Ελλάδα είναι ένα άθροισμα ιδιωτικών συμφερόντων. Ο Έλληνας βάζει πάνω από όλα το ατομικό του βόλεμα. Δεν υπάρχει κοινωνική συνείδηση, η έγνοια για το δημόσιο συμφέρον. Δεν υπάρχει η θέληση για συλλογική δράση με στόχο το κοινό καλό. Αντίθετα, υπάρχει έντονη συλλογική δράση για την υπεράσπιση συντεχνιακών συμφερόντων. Στο τέλος όλοι βγαίνουμε χαμένοι. Δεν μπορεί να οικοδομηθεί πολιτισμένη κοινωνία χωρίς κάποιο ελάχιστο ποσοστό ιδεαλιστών που ενδιαφέρονται και εργάζονται για το κοινό καλό.
* Κομματικός φανατισμός. Πολλοί δεν αντιλαμβάνονται τη διαφορά μεταξύ πολιτικής και ποδοσφαίρου. Η μέθη του να ανήκεις κάπου αντικαθιστά τη νηφάλια σκέψη. Η σκοπιμότητα αντικαθιστά την ειλικρίνεια. Βέβαια, ο φανατισμός αυτός είναι συχνά κίβδηλος· πίσω του κρύβεται και πάλι η ιδιοτέλεια, η επιδίωξη να αποκτήσει κανείς αθέμιτα πλεονεκτήματα χρησιμοποιώντας τους κομματικούς πελατειακούς μηχανισμούς. Πολλοί ακόμα ψηφίζουν ένα κόμμα με την προοπτική διορισμού στο δημόσιο. Θα τα δείτε όλα αυτά στη συμπεριφορά των κομματικών παρατάξεων του φοιτητικού συνδικαλισμού και στις περίφημες «γενικές συνελεύσεις».
* Άρνηση αποδοχής της πραγματικότητας. Ο στίχος του Διονύση Σαββόπουλου (μετάφραση ενός του Bob Dylan) «αφού δεν είχε νέα ευχάριστα να πει, καλύτερα να μη μας πει κανένα» ταιριάζει απόλυτα στη σύγχρονη Ελλάδα. Είμαστε έθνος στρουθοκαμήλων. Στηρίζουμε αυτούς που μας χαϊδεύουν τα αυτιά, που ικανοποιούν τις ψευδαισθήσεις μας, που κολακεύουν την ατομική ή εθνική υπερηφάνεια. Όσοι λένε δυσάρεστες αλήθειες αποπέμπονται. Οι λαοί τριγύρω μας τρέχουν, κι εμείς ζούμε στον κόσμο μας αλληλοβαυκαλιζόμενοι.
* Ανορθολογισμός. Στην Ελλάδα συνήθως τα ζητήματα αντιμετωπίζονται με συναισθηματικό τρόπο. Επειδή μιά σημερινή κατάσταση Α παραπέμπει σε μιά παρελθοντική κατάσταση Β, κρίνουμε την Α με βάση την Β αγνοώντας τις μεγάλες αλλαγές που μπορεί να έχουν στο μεταξύ επέλθει. Πολλά πράγματα γίνονται αυτόματα αποδεκτά χωρίς σκέψη και προβληματισμό. Προβλήματα καταγγέλλονται χωρίς να αναζητείται η πηγή τους και η λύση τους. Λέξεις χρησιμοποιούνται χωρίς κατανόηση της σημασίας τους. Ακόμη χειρότερα, το νόημα κάποιων λέξεων έχει διαστρεβλωθεί εντελώς, σε σημείο που η χώρα θυμίζει την κοινωνία του Όργουελ.
* Η επιδίωξη της ήσσονος προσπάθειας (κοινώς τεμπελιά) επικρατεί παντού. Το πανεπιστήμιο δεν αποτελεί εξαίρεση. Μεγάλη μερίδα των Ελλήνων φοιτητών επιδιώκει να πάρει πτυχίο με τη λιγότερη δυνατή προσπάθεια. Μεγάλη μερίδα των Ελλήνων καθηγητών επιδιώκει να αμοίβεται και να προάγεται με τη λιγότερη δυνατή προσπάθεια. Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτικών επιδιώκουν να επανεκλεγούν με το λιγότερο δυνατό έργο. Το αποτέλεσμα είναι μιά Ελλάδα ουραγός.
* Περιφρόνηση του νόμου και έλλειψη δημοκρατικής παιδείας. Για τον Έλληνα η παραβίαση του νόμου είναι «μαγκιά». Ενίοτε βαφτίζεται και «λαϊκός αγώνας». Η ελευθερία συγχέεται με την ασυδοσία. Η τήρηση του νόμου και της τάξης με την καταστολή. Η δημοκρατία με την υπερίσχυση της πλειοψηφίας, ακόμα και όταν αναφαίρετα δικαιώματα της μειοψηφίας καταπατούνται. Η πολιτεία ψηφίζει νόμους τους οποίους αδιαφορεί να εφαρμόσει. Πολλές φορές η πολιτική ηγεσία παραβιάζει τους νόμους που η ίδια ψηφίζει. Η Ελλάδα απέχει πολύ από το να είναι μιά ευνομούμενη χώρα και ένα κράτος δικαίου. Μέχρι και η αμεροληψία της δικαιοσύνης έχει φτάσει να αμφισβητείται με τα διάφορα παραδικαστικά κυκλώματα.
* Έλλειψη κουλτούρας διαλόγου, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, από το καφενείο της γειτονιάς μέχρι τη Βουλή. Τις περισσότερες φορές ο διάλογος δεν είναι ανταλλαγή σκέψεων με σκοπό την εύρεση της αλήθειας ή της καλύτερης λύσης σε ένα πρόβλημα αλλά μιά στείρα προσπάθεια να σκοράρουμε πόντους κατά του αντιπάλου ή να δείξουμε ότι είμαστε εξυπνότεροι.
* Υπερβολική προσήλωση στον καταναλωτισμό και υποτίμηση της αξίας της δημιουργικότητας. Η αξία του σύγχρονου Έλληνα καθορίζεται από τα ρούχα που φοράει και το αυτοκίνητο που οδηγεί. Σκοπός της ζωής είναι η μέγιστη δυνατή κατανάλωση. Η δημιουργία δεν αναγνωρίζεται ως πηγή ευτυχίας. Η φιλοδοξία εξοβελίζεται ως ελάττωμα του χαρακτήρα. Η επιχειρηματικότητα, μιά καθαρή εκδήλωση δημιουργικότητας, θεωρείται από πολλούς επιλήψιμη δραστηριότητα.
* Απαξίωση της ακεραιότητας και των άλλων ηθικών αξιών. Η στάση του σύγχρονου Έλληνα σε ηθικά ζητήματα συνοψίζεται στη φράση «έλα μωρέ». Για την κατεστημένη ιντελλιγκέντσια του τόπου η ηθική είναι μιά έννοια ξεπερασμένη και η επίκληση ηθικών αξιών απορρίπτεται ως «ηθικολογία». Ως αποτέλεσμα, «σωστό» είναι αυτό που μας συμφέρει. Αν μπορείς να κλέψεις χωρίς να σε πιάσουν, κλέβεις. Αν μπορείς να αντιγράψεις στις εξετάσεις, αντιγράφεις. Αν μπορείς να λάβεις φακελάκι, το λαμβάνεις. Όμως, ακόμα κι αν η λαμογιά βραχυπρόθεσμα επιβραβεύεται, μακροπρόθεσμα και σε συλλογικό επίπεδο είναι καταστροφική για τον τόπο.
Αυτή είναι η Ελλάδα που κληρονομείτε. Το ερώτημα είναι τι θα κάνετε εσείς. Θα συμβιβαστείτε με το «σύστημα» ή θα παλέψετε να το αλλάξετε; Θα κοιτάξετε να βολευτείτε όπως όπως ή θα προσπαθήσετε να δημιουργήσετε τις προϋποθέσεις για πρόοδο ολόκληρης της κοινωνίας; Θα ακολουθήσετε την πεπατημένη ή θα προσπαθήσετε να ανοίξετε καινούριους δρόμους; Αν επιθυμείτε το δεύτερο, ετοιμαστείτε να τραβήξετε κουπί. Ο κόσμος σήμερα είναι πολύπλοκος και δεν υπάρχει (κατά τη γνώμη μου) κάποιος φορέας, κάποιο κόμμα, κάποια οργάνωση που να εκφράζει αυτή τη στιγμή απόλυτα την προοδευτική κατεύθυνση για τη χώρα. Υπάρχουν άτομα, ανοργάνωτα, κουρασμένα, απογοητευμένα. Τους νέους συλλογικούς φορείς θα πρέπει να τους διαμορφώσετε εσείς οι ίδιοι. Με ανοιχτό μυαλό, με κριτική διάθεση, με ορθολογισμό, και με ήθος.
Μακάρι να επιλέξετε αυτό το δρόμο. Σας εύχομαι καλή επιτυχία.

Θέμης Λαζαρίδης

ProfessorDepartment of ChemistryCity College of New York, CUNY

-----------------------------------------------------------------------------------------

Tου Σαϊμον Γκας*

Γράψε αν μπορείς στο τελευταίο σου όστρακο

τη μέρα τ’ όνομα τον τόπο

και ρίξε το στη θάλασσα για να βουλιάξει.

Γιώργος Σεφέρης

Γυμνοπαιδία – Σαντορίνη

Σε λίγες μέρες η γυναίκα μου κι εγώ αφήνουμε την Αθήνα ύστερα από οκτώ ευτυχισμένα χρόνια στη χώρα σας – πρώτα στη δεκαετία του ’80 και για δεύτερη φορά αυτά τα τελευταία χρόνια. Η Ελλάδα ήταν καλή μαζί μας. Μας χάρισε τον πρώτο μας γιο, που γεννήθηκε εδώ πριν από 23 χρόνια. Μας χάρισε πολλούς φίλους. Μας χάρισε πολλές στιγμές ευτυχίας. Και ποτέ, μα ποτέ δεν μας άφησε να πλήξουμε.
Η Ελλάδα και οι Ελληνες ασκούν έντονη επίδραση στους ξένους. Ο Βρετανός συγγραφέας Lawrence Durrell έγραψε: «Αλλες χώρες μπορούν να σε κάνουν να ανακαλύψεις έθιμα ή παραδόσεις ή τοπία. Η Ελλάδα σου προσφέρει κάτι πιο σκληρό: την ανακάλυψη του εαυτού σου». Στην Ελλάδα εμείς οι Βορειοευρωπαίοι αφήνουμε πίσω μας λίγη απ’ την ψυχραιμία και την επιφυλακτικότητά μας και γινόμαστε πιο εξωστρεφείς, αναζητάμε πιο πολύ τη συντροφιά των άλλων ανθρώπων. Δεν εκπλήσσομαι που η λέξη privacy δεν μεταφράζεται ακριβώς στα Ελληνικά. Αλλά, πάλι, ούτε η λέξη παρέα μεταφράζεται στα Αγγλικά.
Η Ελλάδα άναψε τον πόθο του ταξιδιού σε γενιές και γενιές Βρετανών, και η Μαριάν κι εγώ προσπαθήσαμε να ακολουθήσουμε τα βήματά τους. Η μυρωδία του καπνού του ξύλου που καίγεται ένα φθινοπωρινό απόγευμα στην Ηπειρο, τα λιβάδια με τ’ αγριολούλουδα στην Πελοπόννησο την άνοιξη, τα κρυστάλλινα γαλανά νερά του Ιονίου το καλοκαίρι είναι μερικές από τις αναμνήσεις που θα πάρουμε μαζί μας φεύγοντας.
Οι Ζουλού λένε ότι οι άνθρωποι είναι άνθρωποι μέσα από άλλους ανθρώπους. Η Ελλάδα δεν θα σήμαινε τόσα πολλά για μας αν δεν υπήρχαν οι άνθρωποι που γνωρίσαμε εδώ. Η γιαγιά που μας φίλεψε ροδάκινα απ’ το καλάθι της όταν χάλασε το αυτοκίνητο της παρέας μας, στη Θεσσαλία το 1975. Το ζευγάρι που μας παραχώρησε το διαμέρισμά του, παρόλο που μόλις μας είχε συναντήσει, στο Ρέθυμνο το 1984. Ο ταξιτζής στη Χίο, το 1992, που όταν ο γιος μου ο Κρίστοφερ ζαλισμένος από το ταξίδι έκανε εμετό κι έκανε χάλια και το ταξί και τον ίδιο, αυτός ανησυχούσε μόνο αν ήταν εντάξει το παιδί. Θα μας λείψουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στην Ελλάδα, που μας έδωσαν τη φιλία τους και τη συντροφιά τους.
Θα θέλαμε επίσης, η Μαριάν κι εγώ, να ευχαριστήσουμε όλους αυτούς που ήταν τόσο επιεικείς και συγχωρητικοί όσο εμείς κατακρεουργούσαμε την ελληνική γλώσσα. Θέλω να ζητήσω ιδιαιτέρως συγγνώμη από μια κυρία που γνώρισα σε μια δεξίωση πριν από λίγα χρόνια. Τη ρώτησα τι δουλειά έκανε ο άντρας της. Μου απάντησε ότι ήταν γεωπόνος. Δυστυχώς, μπέρδεψα τη λέξη γεωπόνος με τη λέξη Γιαπωνέζος. Καθώς η συζήτηση προχωρούσε, διαπίστωσα με έκπληξη ότι δεν ήξερε σχεδόν τίποτε για την Ιαπωνία. Και καθώς επέμενα με τις ερωτήσεις μου για τον ιαπωνικό πολιτισμό, έβλεπα σιγά σιγά τον πανικό να φουντώνει στα μάτια της.
Θα ήθελα ακόμη να ζητήσω συγγνώμη κι από τον προβεβλημένο εκείνον υπουργό, που παρέμεινε ατάραχος όταν τον ρώτησα πώς σκόπευε να αντιμετωπίσει όλες τις προσκλήσεις και όχι τις προκλήσεις του τομέα ευθύνης του. Τώρα ήρθε ο καιρός να πάμε σε μιαν άλλη χώρα. Χαιρόμαστε με την προοπτική των νέων εμπειριών, των νέων ενδιαφερόντων που πάντα φέρνει ένα νέο διπλωματικό πόστο. Οπως λέει κι ο ποιητής:
«Πολλά τα καλοκαιρινά πρωινά να είναι που με τι ευχαρίστηση, με τι χαρά θα μπαίνεις σε λιμένες πρωτοϊδωμένους»

Aλλά, δεν θα είναι Ελλάδα.
Αυτό για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι ότι θα επιστρέψουμε. Δεν νομίζουμε ότι η Ελλάδα μας έχει δώσει ακόμη την άδεια να την εγκαταλείψουμε οριστικά. Και όταν επιστρέψουμε δεν θα το κάνουμε μόνο για τους ανθρώπους ή για το τοπίο, αλλά και γιατί η Ελλάδα είναι μια χώρα που θαυμάζουμε για πάρα πολλά πράγματα.
Αλλά αυτό που ιδιαίτερα θαυμάζουμε εδώ είναι η σημασία που δίνουν οι Ελληνες στους οικογενειακούς δεσμούς και τη φιλία, την επιμονή σας να χαίρεστε τη ζωή, την ανοιχτόκαρδη διάθεσή σας, τη γενναιοδωρία σας και την αίσθηση αξιοπρέπειας και ευπρέπειας. Το ταλέντο των Ελλήνων ξεχειλίζει σε κάθε τομέα, από τις καλές τέχνες ώς τον κάθε χώρο δουλειάς και δημιουργίας. Ενα από τα προνόμια που είχα ως πρέσβης στην Ελλάδα ήταν η ευκαιρία που μου έδωσε να συναντήσω τόσους προικισμένους, ζωντανούς ανθρώπους από φοιτητές μέχρι δισεκατομμυριούχους.
Ομολογώ ότι ακόμη και τώρα, μετά οκτώ χρόνια στην Ελλάδα, υπάρχουν ακόμη μερικά πράγματα που δεν καταλαβαίνω. Δεν καταλαβαίνω την ελληνική μανία να βουτάνε όλοι στη θάλασσα κάθε φορά που η θερμοκρασία ανεβαίνει πάνω από τους δέκα βαθμούς. Εγώ μεγάλωσα σε μια χώρα που η θάλασσα ήταν κρύα και γκρίζα και, γενικώς, έπρεπε να αποφεύγεται. Δεν καταλαβαίνω γιατί τα κινητά είναι τόσο δημοφιλή, ενώ τόσες και τόσες Ελληνίδες σε διακοπές έχουν τη συνήθεια να φωνάζουν τόσο δυνατά και σε τόσο ψηλές νότες ώστε οι φωνές τους να σκίζουν τον αιθέρα και λόγγοι και ραχούλες να αντηχούν «έλα Τούλααα…». Θαυμάζουμε το πάθος των Ελλήνων για προσωπική ελευθερία και ελευθερία του λόγου. Ακόμη δεν έχω καταλάβει τα παραθυράκια στην τηλεόραση. Πώς καταλαβαίνει ο ένας τι λέει ο άλλος όταν όλοι μιλούν ταυτόχρονα; Ο στρατηγός Ντε Γκολ αναρωτήθηκε κάποτε πώς είναι δυνατόν να κυβερνήσει κανείς μια χώρα που παράγει 246 διαφορετικά είδη τυριών. Αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν να κυβερνήσει κανείς μια χώρα που έχει σχεδόν τόσους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς όσα τυριά έχει η Γαλλία. Αυτό που καταλαβαίνω και ξέρω καλά είναι ότι η Μαριάν και εγώ αισθανόμαστε τεράστια τρυφερότητα, ευγνωμοσύνη και θαυμασμό για μια χώρα που μας φέρθηκε τόσο καλά. Σ’ ευχαριστώ, Ελλάδα.

* Ο κ. Σάιμον Γκας υπήρξε πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Ελλάδα.