Οι άθεοι αντεπιτίθενται

Mέχρι πριν από μερικά χρόνια οι άθεοι κάθονταν ήσυχοι στη γωνιά τους και στα πανεπιστήμιά τους. Κοιτούσαν αφʼ υψηλού τις λαοθάλασσες των πιστών και μπορεί να έκαναν καμιά μελέτη για το εξελικτικό στάδιο της κοινωνίας που είχε στο επίκεντρο των αντιλήψεών της το θείο. Η πίστη, αν και διαδεδομένη, δεν ήταν γιʼ αυτούς παρά μία ψευδής αντίληψη και οι τελετουργίες της δεν διέφεραν από την καθημερινή συνήθεια δισεκατομμυρίων ανθρώπων να ρίχνουν το πρωί μια ματιά στα ζώδια. Οι λίγες απόπειρες εισβολής των θεϊκών «εξηγήσεων» στις επιστήμες αντιμετωπιζόταν με σηκωμένο το φρύδι και την ιστορική ρήση του Λαπλάς: «Ο Θεός είναι μια παράμετρος που δεν χρειάστηκε στις εξισώσεις μου».

Αυτή η κατάσταση ήταν περισσότερο απόρροια ενός ιστορικού συμβιβασμού, ο οποίος σιωπηρά είχε επέλθει στη Δύση. Μετά από αιώνες θρησκευτικών πολέμων, διώξεων και σφαγών, οι κληρονόμοι του Διαφωτισμού συμβιβάστηκαν με αντίτιμο την ελευθερία τους. Δεν ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο, τους αρκούσε που τους επετράπη να κάνουν τη δουλειά τους. Τα πανεπιστήμια γίνονταν οάσεις ελευθερίας κι εξάλλου υπήρχε πολύς φυσικός κόσμος να ασχοληθούν για να μπλέξουν στον λαβύρινθο του μεταφυσικού.

Υπήρξαν, βέβαια, διαπρύσιοι κήρυκες του αθεϊσμού, όπως ο μαθηματικός Μπέρναρντ Ράσελ ή ο φυσικός Αλμπερτ Αϊνστάιν, αλλά τα φιλοσοφικά τους δοκίμια γίνονταν κτήμα μόνον ενός μικρού κύκλου εγγραμμάτων και η πολυπλοκότητα του στοχασμού τους οριακά μπορούσε να επηρεάσει την τεράστια πελατεία κάθε θρησκευτικού δόγματος.

Γενικώς, πάντως, στη Δύση η θρησκεία έγινε θέμα ταμπού. Ενώ οι άθεοι τη θεωρούσαν μια ιδεολογία σαν όλες τις άλλες, απέφευγαν να κριτικάρουν τα δόγματά της. Πιθανώς να κυριάρχησε το «πού να βρεις άκρη τώρα;»: Αν όλα είναι «θέλημα Θεού», συνεπώς και το παράλογο είναι «θέλημα Θεού», άρα δεν μπορεί να γίνει λογική συζήτηση για το πώς μπορεί κάποιος να περπατήσει πάνω στα κύματα. Ισως, πάλι, να υπήρχαν οι μνήμες των θρησκευτικών φανατισμών και του αίματος που σημάδεψαν επί αιώνες την Ευρώπη και να κυριάρχησε ένας φοβικός σεβασμός προς τα θρησκευτικά δόγματα. Και ύστερα ήλθε η 11η Σεπτεμβρίου…

Ο ιστορικός συμβιβασμός της Δύσης διερράγη από την επίθεση που έγινε στο όνομα του Ισλάμ. Οι άθεοι αποφάσισαν να μιλήσουν. Πρώτος ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς έδειξε «τον ελέφαντα στο μέσον του δωματίου κι όλοι μας είμαστε πολύ ευγενικοί ή υπερβολικά ευλαβείς να επισημάνουμε». Κι αυτός ο ελέφαντας που καμωνόμαστε ότι δεν βλέπουμε είναι η θρησκεία

Yπάρχουν άνθρωποι που θα μπορούσαν να πειστούν για να βουτήξουν με ένα αεροπλάνο σε ένα ουρανοξύστη; αναρωτήθηκε. «Nαι!», απάντησε με άρθρο του στην εφημερίδα Guardian. «Eίναι μακροχρόνια προσπάθεια, αλλά μπορεί να πιάσει. Πρέπει να τους πάρετε νέους. Tαΐστε τους με μια συνολική και αυτο-αποδεικνυόμενη μυθολογία, έτσι ώστε το μεγάλο ψέμα να μοιάζει λογικοφανές. Δώστε τους ένα ιερό βιβλίο και αναγκάστε τους να το μάθουν απʼ έξω... (Για τη βοήθειά σας) υπάρχει ένα έτοιμο σύστημα ελέγχου της σκέψης που τιμάται ανά τους αιώνες και παραδίδεται από γενιά σε γενιά. Eκατομμύρια άτομα έχουν μεγαλώσει μʼ αυτό. Oνομάζεται θρησκεία και για λόγους που δεν έχουν γίνει κατανοητοί μέχρι σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι το αποδέχονται. Tώρα, το μόνο που χρειάζεστε είναι να βρείτε μερικά από τα γεμάτα θρησκεία κεφάλια και να τους δώσετε μαθήματα αεροπλοΐας…»

Aν ο θάνατος θεωρηθεί τελειωτικός, κάποιος ορθολογικά πράττων θα έχει υψηλή εκτίμηση στη ζωή του και θα διστάσει να τη θέσει σε κίνδυνο. Aυτό κάνει τον κόσμο ασφαλέστερο, όπως κι ένα αεροπλάνο είναι πιο ασφαλές αν ο αεροπειρατής θέλει να επιβιώσει. Στο άλλο άκρο, αν ένας ικανός αριθμός ανθρώπων πείσουν τον εαυτό τους -ή πεισθούν από τους ιερείς τους- ότι ο μαρτυρικός θάνατος είναι αντίστοιχο με το πάτημα ενός κουμπιού που θα μας στείλει σε ένα άλλο σύμπαν, τότε ο κόσμος γίνεται εξαιρετικά επικίνδυνο μέρος. Eιδικά αν αυτοί οι άνθρωποι πιστέψουν ότι το άλλο σύμπαν είναι μια παραδεισένια διαφυγή από τα προβλήματα του πραγματικού κόσμου. Προσθέστε δε τις (γελοίες και απαξιωτικές για τις γυναίκες) σεξουαλικές υποσχέσεις και δεν θα μείνει καμιά απορία γιατί τόσοι αφελείς και οργισμένοι νέοι στριμώχνονται στον προθάλαμο ώστε να επιλεγούν για υποθέσεις αυτοκτονίας».

O Ρίτσαρντ Ντόκινς έδωσε το σύνθημα και πολλοί άρχισαν να ψάχνουν τα θρησκευτικά βιβλία για να ανακαλύψουν τις σχέσεις βίας και θρησκείας. Οχι μόνο το Κοράνι, για το οποίο έχει γίνει μεγάλη συζήτηση, αλλά και τη Βίβλο, το θεόπνευστο βιβλίο των χριστιανών. Γράφτηκαν δεκάδες βιβλία που αποκαλύπτουν (ή, καλύτερα, υπενθυμίζουν) ότι και ο ιουδαιοχριστιανισμός προτρέπει σε πράξεις βίας τους πιστούς του. Ειδικά στην Παλαιά Διαθήκη ο λόγος του Θεού δεν είναι διόλου σπλαχνικός: «Εάν ο αδελφός σου, ο υιός της μητρός σου, ή ο υιός σου ή η γυνή του κόλπου σου ή ο φίλος σου όστις είναι ως ψυχή σου, σε παρακινήσει κρυφίως, λέγων “Ας υπάγωμεν και ας λατρεύσωμεν άλλους Θεούς” (…) δεν θέλεις συγκατανεύσεις εις αυτόν, ουδέ θέλεις δώσει ακρόασιν εις αυτόν (…) ουδέ θέλεις σπαλχνισθή, ουδέ θέλεις κρύψει αυτόν· αλλά θέλεις θανατώσει αυτόν· η χειρ σου θέλει είσθαι πρώτη επʼ αυτόν διά να θανατώσεις αυτόν, και η χειρ παντός του λαού έπειτα. Και θέλεις λιθοβολήσει αυτόν με λίθους, ώστε να αποθάνη. (…) Εάν ακούσης εις τινά των πόλεών σου, τα οποίας Κύριος ο Θεός σου δίδει εις εσέ διά να κατοικείς εκεί, να λέγωσιν (…) “Ας υπάγωμεν να λατρεύσωμεν άλλους Θεούς” (…) εξάπαντος θέλεις πατάξει τους κατοίκους της πόλεως εκείνης εν στόματι μαχαίρας, εξολοθρεύων αυτήν και πάντας τους εν αυτή, και τα κτήνη αυτής, εν στόματι μαχαίρας» (Δευτερονόμιον 13:6–15. μτφ. Νεόφυτου Βάμβα).

Η αλήθεια είναι ότι σε αντίθεση με την Παλαιά Διαθήκη, που βρίθει προτροπών σε σφαγές και λιθοβολισμούς, ο Θεός της Καινής Διαθήκης είναι πιο σπλαχνικός.

Οι άθεοι όμως τονίζουν ότι ο ίδιος ο Ιησούς έκανε μέρος της χριστιανικής θρησκείας τον αιμοσταγή μωσαϊκό νόμο: «Σας διαβεβαιώ με πάσαν επισημότητα ότι έως ότου υπάρχει ο ουρανός και η γη, ούτε ένα γιώτα ή ένα κόμμα δεν θα παραπέσει από τον νόμον» (Κατά Ματθαίον 5:18). Μπορεί ο Ιησούς να δίδαξε (κατά κύριο λόγο) την αγάπη, ο Απόστολός του Παύλος όμως υπήρξε απολογητής του βίαιου στάτους της κοινωνίας στην οποία ζούσε. Οι αναφορές του στις γυναίκες -από τις οποίες ζητούσε υποταγή στον άνδρα (Προς Εφεσσίους 5:22)- και τους δούλους δεν είναι κολακευτικές: «Οι δούλοι να υπακούετε εις τους κατά σάρκαν κυρίους σας, με φόβον και τρόμον, με ευθύτητα και ειλικρίνεια της καρδίας σας σαν να υπακούετε εις τον Χριστόν» (Προς Εφεσσίους 6:5).

Πολλοί πιστοί, βέβαια, θεωρούν αυτά τα κείμενα συμβολικά και οφείλουμε να μην τα λαμβάνουμε τοις μετρητοίς, όπως ισχυρίζονται και οι μετριοπαθείς μουσουλμάνοι για το Κοράνι, που ζητάει τον εξανδραποδισμό και τη σφαγή των απίστων. Το ερώτημα όμως είναι, ποιον πρέπει να πιστέψει ο άνθρωπος; Τον Θεό που κατηγορηματικά ζητάει «θέλεις λιθοβολήσει αυτόν με λίθους, ώστε να αποθάνη» ή τους θνητούς ερμηνευτές του που λένε «μη δίνετε σημασία;» Εξάλλου, αρκούν δεκαεννιά να πάρουν τοις μετρητοίς τον λόγο του Θεού για να κάνουν μια 11η Σεπτεμβρίου.

Ιnfo-Sam Harris, «Επιστολή προς ένα Χριστιανικό έθνος», εκδ. Κέδρος

Michel Onfray, «Πραγματεία περί αθεολογίας», εκδ. Εξάντας

Bernarnd Russell, «Κείμενα για την θρησκεία», εκδ. Scripta

Άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 8.2.2009